Phương án phòng chống sét trong tour
và quy trình ứng phó khi có mưa giông

(Ban hành ngày 01 tháng 08 năm 2020)

I. Đặt vấn đề

1. Hiểu biết về sét

Khi đi trekking, bạn sẽ tương tác với những thứ thiên nhiên tạo ra mà bạn không có sự chuẩn bị trước hay những thứ có thể xảy ra trên đường đi. Những cơn bão bất chợt, động vật hoang dã tấn công, trượt đá và lũ quét là tất cả những ví dụ về những điều ngạc nhiên có thể phát sinh với rất ít hoặc không có cảnh báo trước. Bạn cần có một kế hoạch để đối phó với những thách thức có thể xảy ra nhất và và kỹ năng tốt để ứng phó một cách tốt nhất.

Sấm và sét là một trong những bất ngờ mà bạn có thể trải nghiệm. Thật tuyệt khi được chứng kiến sức mạnh của thiên nhiên khi phát ra một nguồn năng lượng mãnh liệt đến như vậy. Sấm sét ở khoảng cách xa với những tia sét đánh vào những nơi bên dưới chúng trông rất tuyệt vời. Tuy nhiên, chúng ta nên biết khi nào thì chiêm ngưỡng màn trình diễn của thiên nhiên và khi nào thì cần nhanh chóng tìm nơi trú ẩn an toàn.

Theo thống kê chưa đầy đủ, năm 2016 cả Việt Nam có gần 50 người tử vong do sét đánh, số bị thương gấp nhiều lần.

2. Sét thường đánh vào đâu?

Khi trời đổ mưa mà ở những nơi rộng rãi, trống trải như cánh đồng, sân golf, hay bãi đỗ xe... rất dễ bị sét đánh vì người trở thành nơi cao nhất khu vực đó. Đặc biệt nguy hiểm khi đứng ở những mô, ụ đất cao, dưới gốc cây to, vì những nơi đó các ion dương tích tụ nhiều nhất (điện cực dương) và các ion âm (điện cực âm) ở chân đám mây sẽ phóng xuống những nơi đó; 90% các tia sét đánh từ không trung xuất phát từ đám ion điện tích âm.

Nếu cầm các vật dụng có sắt như ô, cuốc, liềm... hay đứng gần các vật kim loại như ôtô, xe đạp, xe máy, hàng rào sắt nguy cơ càng cao. Đứng gần ụ, bốt, trạm biến thế điện, dưới đường điện cao thế, hạ thế cũng thuộc nguy cơ nhóm đầu bị sét đánh. Năm 2016, cả nước có 81 vụ sét đánh hỏng đường hạ thế 110kV...

Ở dưới sông, suối, hay bể bơi; tắm trong nhà đang có sấm chớp; xem tivi, sử dụng điện thoại có dây, điện thoại di động đang sạc pin hay dưới trời mưa thuộc hàng nguy cơ thứ hai. Đứng gần cửa sổ, cửa ra vào hay nằm trên sàn nhà (tiếp đất) cũng bị sét đánh, tuy ít.

• Thứ nhất, là tia sét giữa mây và đất (gọi là sét thẳng vì đường đi ngắn nhất - dù nhìn thấy tia sét ngoằn ngoèo) là loại nguy hiểm nhất, vì cứ 10 người bị sét đánh thẳng thì 8 người chết.
• Thứ hai, là sét đánh tạt ngang: Tia sét đánh vào một vật, luồng điện từ vật đó phóng qua khoảng không khí vào người đứng gần.
• Thứ ba, là sét đánh do tiếp xúc: Tia sét đánh vào một vật, người tiếp xúc bị sét (vịn hàng rào sắt, mở cửa ôtô...).
• Thứ tư, sét đánh vào một vật, dòng điện lan truyền trên mặt đất (gọi là điện thế bước), đứng gần vật đó (nếu chân không cách điện) sẽ bị điện sét.
• Thứ năm, sét truyền qua đường điện thoại, đường điện cắm tivi, bàn là, nồi cơm...
• Thống kê ở Mỹ cho thấy, 27% bị sét đánh ở khu vực trống trải, 19% ở gần cây, 8% đang bơi hay ở khu vực gần nước, 3% đứng gần máy móc, 2,3% dùng điện thoại hữu tuyến, 0,7% liên quan đến đài, tivi, anten...; ngoài ra, 40% người bị sét đánh không làm rõ được đường phóng.
• Hiện thời, khoa học biết có 11 loại sét, trong đó bản chất của sét hòn vẫn còn tranh cãi... Hầu hết sét phát sinh khi có khối không khí nóng ẩm chuyển động lên cao nhưng có loại không cần yếu tố này như sét phát sinh khi cháy rừng hay núi lửa phun trào và đặc biệt là sét dương đánh xuống đất lúc trời quang mây hoặc chỉ có vài đám mây nhỏ.

II. Tình hình mưa giông và sấm sét tại Việt Nam

Việt Nam nằm ở tâm giông châu Á

Khi trời mưa giông, thường hay xảy ra hiện tượng sấm chớp và sét. Sét là hiện tượng phóng điện trong khí quyển giữa các đám mây và đất hay giữa các đám mây mang điện tích trái dấu. Sét có thể đánh vào bất kỳ đâu, bất kỳ đối tượng hoặc vật thể nào khi có đủ các yếu tố hình thành nên sét.

Hơn thế, khi phóng điện, tia sét có thể di chuyển với tốc độ 36.000km/h và ảnh hưởng trong vòng 8km với nhiệt độ lên đến 27.700 độ C (nóng hơn 5 lần bề mặt của Mặt Trời), gây chết người hoặc bị thương hay hư hại tài sản... Sét thường xuất hiện trước, trong, thậm chí cả sau cơn mưa.

Hàng năm trên thế giới có khoảng 250.000 người bị sét đánh và hàng chục nghìn người trong số đó thiệt mạng. Những người sống sót cũng bị tổn thương sức khỏe nghiêm trọng.

Ở Việt Nam, sét thường xuất hiện trong các cơn giông mùa hè. Theo nghiên cứu của Viện Vật lý địa cầu, Việt Nam nằm ở tâm giông châu Á - một trong ba tâm giông trên thế giới, có hoạt động giông sét mạnh. Mùa giông ở Việt Nam tương đối dài, số ngày giông trung bình 100 ngày mỗi năm và số giờ giông trung bình là 250 giờ một năm.

Mỗi năm, Việt Nam hứng chịu tới hai triệu cú sét. Tần suất sét lớn hơn ở vùng núi, vùng trung du phía Bắc và đồng bằng Nam Bộ. Ở vùng núi, tuy sét xuất hiện nhiều hơn nhưng lại ít gây nguy hiểm vì có nhiều cây to là những vật dẫn điện tốt. Vùng trung du và đồng bằng có ít cây xanh nên người và gia súc dễ bị sét đánh trúng.

III. Hiện trạng tổ chức tour

1. Các tour đang vận hành

Công ty Oxalis tổ chức các tour đi bộ trong rừng, leo núi và khám phá hang động tại khu vực Phong Nha - Kẻ Bàng và khu vực hệ thống hang động Tú Làn thuộc xã Tân Hóa - huyện Minh Hoá và xã Cao Quảng - huyện Tuyên Hoá - tỉnh Quảng Bình. Các tour du lịch được tổ chức tùy theo tình hình thời tiết và đặc thù của mỗi tuyến để sắp xếp thời điểm chạy tour nhằm bảo đảm an toàn cho du khách và nhân viên.

• Tour Sơn Đoòng được thực hiện từ giữa tháng 01 đến hết tháng 8 hàng năm.
• Tour Hang Én được thực hiện từ giữa tháng 12 đến giữa tháng 9 hàng năm.
• Tour Hang Va - Nước Nứt hoạt động từ giữa tháng 1 đến hết tháng 8 hàng năm.
• Tour Tú Làn 1,2,3 ngày, tour Hang Tiên 1,2,3 hoạt động từ giữa tháng 11 đến giữa tháng 9 hàng năm.
• Tour Tú Làn 4 ngày hoạt động từ tháng 1 đến hết tháng 8 hàng năm.

Tuỳ theo yếu tố thời tiết của từng năm, các tour có thể đóng sớm hơn lịch dự kiến. Trong các trường hợp mưa lũ vượt qua mức cho phép thì cân nhắc huỷ tour hoặc chuyển qua tour khác thay thế an toàn hơn.

2. Các khu cắm trại bên ngoài hang

Hiện nay ngoài tour Hang Én và Sơn Đoòng là có khu cắm trại nằm sâu bên trong hang thì các tour khác đều có khu cắm trại bên ngoài rừng, bên bờ suối hoặc dưới tán cây. Các khu cắm trại cụ thể như sau:

1. Khu Cắm trại Tố Mộ

• Khu cắm trại lớn trung tâm
• Khu cắm trại nhỏ ở thác nước Hung Ton
• Khu cắm trại trong hang Tố Mộ

2. Khu cắm trại Tú Làn

• Khu cắm trại chính trung tâm
• Khu Cắm trại phụ gần hang nước Tú Làn

3. Khu Cắm trại Hung Đùng

4. Khu cắm trại Hang Tiên

• Bãi cắm trại phía hồ bơi vô cực
• Bãi cắm trại bên bờ Hang Tiên

5. Khu cắm trại Hang Va

IV. Công tác phòng ngừa

Quảng Bình thông thường sau thời gian nắng nóng (mùa hè) kéo dài là đến giai đoạn mưa giông. Với những điều kiện thời tiết này, hiện tượng sét đánh trở nên phổ biến. Do vậy, để đảm bảo an toàn cho chính mình cũng như cho khách hàng. Chúng ta cần thực hiện các bước phòng ngừa sét như sau:

1. Phòng tránh sét đánh trên đường đi

Không có nơi nào hoàn toàn an toàn khỏi sét. Nhà cửa bị tấn công, xe hơi bị tấn công, cây cối, động vật và mọi người đều bị tấn công. Chúng ta tìm cách giảm thiểu tối đa các nguy cơ bị sét đánh và giảm thiểu thiệt hại từ ảnh hưởng của sét đánh là mục tiêu của phương án.

Nếu có một tòa nhà hay vòm đá chắc chắn có thể là nơi trú ẩn an toàn cho bạn và nhóm khách của mình. Mái che dã ngoại và các cấu trúc mở khác không bảo vệ bạn khỏi sét.

Khi bạn vào rừng, hãy tuân thủ một số hướng dẫn an toàn sau đây:

• KHÔNG tìm nơi trú ẩn dưới lều dã ngoại, cây cao đơn độc hoặc vật thể khác để giữ cho bạn khô ráo. Chúng sẽ thu hút sét. Bạn có thể bị ướt dưới mưa nhưng sẽ an toàn hơn khi tìm cách bám vào thứ gì đó có thể thu hút tia sét.
• Di chuyển đến những vị trí thấp, tìm kiếm một thung lũng hoặc vị trí thấp trong khu vực. Hãy cẩn thận khi đi vào khu vực có nguy cơ bị lũ quét đột xuất.
• Tìm kiếm những nơi trú ẩn thấp như vách đá lồm cồm, vách đá dốc cây xoài hoặc dưới một cây thấp. Điều này sẽ giúp giữ cho bạn khô và không thu hút sét.
• Nếu bạn đang ở cửa Hang Kim hay bất cứ hang nào mà ngoài trời có hiện tượng mưa giông thì hãy tạm thời vào trú bên trong hang và chờ khi cơn giông qua đi rồi mới di chuyển tiếp.
• Không được đứng gần vật dụng dẫn điện như thuyền nhôm, cọc sắt và các thiết bị có thể thu hút tia sét.
• Không được bơi dưới suối, hồ khi đang có mưa giông.
• Nếu bạn ở trên đỉnh núi, hãy tìm nơi trú ẩn ở khu vực thấp nhất bạn có thể tiếp cận, tốt nhất là với những tảng đá lớn xung quanh để bạn có thể được bảo vệ khỏi những tảng đá nhỏ bị lăn theo mưa.
• Mặc áo mưa và tháo ba lô ra. Nếu ba lô của bạn có khung bằng kim loại, hãy để cách nơi bạn trú ẩn tối thiểu 30m. Nếu bạn mang gậy leo núi bằng kim loại, hãy để chúng cùng vị trí với ba lô của bạn.
• Không nên tập trung tất cả nhóm trú ẩn cùng 1 nơi mà nên tách ra các nhóm trú ẩn với khoảng cách trên 30m. Điều này giảm thiểu khả năng nhiều thương vong nếu có sét tấn công.
• Trên thực tế, do tình huống tối, ẩm ướt, gió, lạnh, ồn ào và nguy hiểm, cho phép các thành viên trong nhóm của bạn trú ẩn trong các cặp bạn thân sẽ giúp giảm mức độ căng thẳng và sợ hãi.
• Nếu bạn không thể tìm được bất kỳ nơi trú ẩn nào:
  a) Ngồi co người lại, càng thấp càng tốt. Bạn càng ngồi gần mặt đất thì càng giảm khả năng bị sét đánh trúng. Nhưng tuyệt đối KHÔNG nằm xuống nền đất;
  b) Tuyệt đối không chạm vào bất cứ vật thể nào dẫn điện;
  c) Chạm 2 gót chân lại với nhau. Nếu sét đánh xuống đất rồi mới đi qua cơ thể bạn thì hành động này sẽ giúp dòng điện đi vào chân này và thoát ra chân khác sau đó thoát ra ngoài thay vì chạy vào toàn cơ thể.
  d) Hãy bịt 2 tai lại để tránh nguy cơ bị điếc khi sét đánh ngay gần bạn.
  e) Nếu tóc của bạn bắt đầu dựng lên, da của bạn bắt đầu có cảm giác kiến bò, rất có thể vị trí của bạn sắp bị sét đánh. Hãy lập tức thực hiện tư thế an toàn. Lưu ý là sét có thể đánh mà không có dấu hiệu trên.

Ảnh: Tư thế cần thực hiện khi có sấm sét giữa cánh đồng nơi không có chỗ ẩn nấp an toàn

2. Phòng sét đánh tại các khu cắm trại cố định

• Công ty đã lắp đặt các thiết bị chống sét và thu lôi tại các địa điểm cắm trại cố định
• Bảo đảm khu lều trại hay khu vực trú ẩn khi xảy ra sấm sét được khô ráo, có thiết bị cách điện.
• Bảo đảm khu lều trại nằm ở khu vực thấp tránh nằm ở dưới những cây cao.
• Giảm thiểu các thiết bị kim loại quanh khu vực cắm trại.
• Ở những khu cắm trại cần chuẩn bị những khu ẩn nấp an toàn như tại các vực đá có vách đá che an toàn, khu vực ẩn nấp cần trang bị thảm cách điện.
• Tắt các thiết bị điện tử như điện thoại, máy tính, máy chụp ảnh khi có hiện tượng sấm sét.
• Không mang các thiết bị kim loại trên người khi có hiện tượng sấm sét.

Thiết bị thu lôi được lắp đặt ở khoảng cách an toàn gần các điểm cắm trại

V. Sơ cứu nạn nhân bị sét đánh

Khi gặp người bị sét đánh, nếu nạn nhân hôn mê thì cần kiểm tra xem còn thở hay không. Nếu ngừng thở, cần tiến hành hồi sinh tim phổi ngay lập tức.

• Đặt nạn nhân nằm ngửa.
• Tiến hành hồi sức hô hấp miệng-miệng: Lấy tay bịt mũi nạn nhân, hít một hơi thật sâu. Sau đó ngậm kín miệng của nạn nhân, thổi một hơi dài rồi buông ra để nạn nhân thở ra bình thường. Tiếp tục làm như vậy khoảng 2 lần.
• Ép tim ngoài lồng ngực: Xác định 1/3 dưới xương ức. Đặt hai tay lên vị trí vừa xác định và ép liên tục khoảng 30 lần với tần số khoảng 100 lần/phút, ép sâu khoảng 3-5cm.
• Luân phiên thổi ngạt-ép tim như vậy với tỉ lệ 2 lần thổi ngạt và 30 lần ép tim đến khi có nhân viên y tế đến hỗ trợ và có các trang thiết bị thiết yếu.
• Phải cố định cột sống cổ, lưng cho bệnh nhân trong trường hợp nghi ngờ có vết thương trên đầu hoặc vùng cổ sưng nề có máu tụ.
• Lưu ý, sau khi cấp cứu, sơ cứu, cần nhanh chóng đưa nạn nhân đến cơ sở y tế gần nhất.

VI. Thực hiện

Phương án phòng chống sét và quy trình ứng phó khi có mưa giông này được phổ biến đến tất cả Hướng dẫn viên, trợ lý an toàn, porter, nhân viên điều hành, nhân viên sales, marketing. Bộ phận điều hành có nhiệm vụ huấn luyện và thực hành các động tác ứng phó khi có trường hợp mưa giông kèm sét xảy ra. Bộ phận dự án kết hợp với điều hành thuê tư vấn để đưa ra các giải pháp an toàn phòng chống sét tại các khu vực cắm trại. Phương án và quy trình này có hiệu lực từ ngày ký.

TỔNG GIÁM ĐỐC

NGUYỄN CHÂU Á