Cơm Pồi - món ăn truyền thống của người Nguồn tại Minh Hóa, Quảng Bình

Nguồn gốc Cơm Pồi

Cơm Pồi là món ăn truyền thống hằng ngày của người Nguồn, một cộng đồng dân tộc người Việt-Mường sống phổ biến ở khu vực miền núi huyện Minh Hóa, tỉnh Quảng Bình.

Cơm Pồi gồm hai nguyên liệu chính, bao gồm ngô và sắn, được giã nhuyễn, trộn đều sau đó hấp cách thủy, tạo ra thành phẩm vừa quyện dẻo vừa thơm ngon. Món cơm Pồi thường không có hình dạng nhất định mà tùy thuộc vào dụng cụ dùng để hấp cơm.

Có thể khó có ai biết món cơm Pồi có từ khi nào hay ai là người đầu tiên nấu ra món cơm Pồi, người ta chỉ biết đây là món ăn thiết yếu của người Nguồn ở vùng núi Minh Hóa, Quảng Bình, nơi địa hình đất đai cao và dốc khó trồng được các loại ngũ cốc khác như lúa gạo.

Cơm Pồi vốn dĩ được chế biến từ các loại ngũ cốc được trồng phổ biến ở Minh Hóa, nên bản chất của món ăn này ăn vào rất chắc bụng. Người Nguồn ở Minh Hóa dù có lao động nặng nhọc đến mấy, ngày hai bữa cơm Pồi đã có thể có đủ năng lượng để cần mẫn từ sớm ban mai đến khi chiều tà trên những ngọn đồi cao.

Cơm Pồi là món ăn truyền thống của người Nguồn, một cộng đồng dân tộc Việt - Mường sinh sống phổ biến ở vùng núi huyện Minh Hóa.

Cơm Pồi là một món ăn đặc sắc được nhiều du khách yêu thích khi thưởng thức ăn tối tại nhà người dân làng Tân Hóa thuộc huyện Minh Hóa, Quảng Bình. Hoạt động ăn tối này được Oxalis tổ chức nhằm giúp du khách hiểu hơn về nét văn hóa vùng Tân Hoá khi tham gia các tour thám hiểm hệ thống hang động Tú Làn.

Cơm Pồi được chế biến kỳ công như thế nào?

Cơm Pồi và hình ảnh cái chày cái cối

Quá trình công phu chế biến món cơm Pồi gắn liền với hình ảnh bộ chày cối mà hầu như trong góc nhà cổ của mỗi gia đình người Nguồn tại Minh Hóa, Quảng Bình đều có. Có thể nói rằng, không có chày cối thì không có cơm Pồi. Cối làm cơm Pồi được làm từ gỗ thân cây trắc, cứng và nặng, để đảm bảo quá trình sử dụng lâu dài. Chày đâm Pồi cũng được làm từ gỗ cứng, có hai đầu và dài gần bằng một sải tay người lớn.

Do cơm Pồi là món ăn hằng ngày của người Nguồn, giống như cơm gạo tẻ của người Kinh dưới miền xuôi, câu nói “ăn Pồi - đâm Pồi” dường như đã trở thành những câu từ được nghe hằng ngày, quen thuộc như tiếng “về ăn cơm” trong các gia đình tại đây.

Chày và cối được dùng để làm cơm Pồi.

Chuẩn bị nguyên liệu chính

Cơm Pồi được chế biến rất công phu. Hai nguyên liệu chính dùng để chế biến món cơm Pồi bao gồm ngô và sắn.

Giai đoạn đầu tiên trong quá trình chế biến cơm Pồi bắt đầu với những hạt ngô chín vàng. Ngô chín sau khi được tách hạt phải được rửa sạch trong những nong tre để sạch bụi bẩn và loại bỏ những hạt lép, chỉ giữ lại những hạt ngô múp và ngon nhất. Ngô sau khi rửa sạch và chờ ráo được cho vào một nồi nước thật sôi, ngâm trong 3 tiếng đồng hồ hoặc qua đêm cho đến khi hạt ngô nở ra và mềm hơn. Sau đó, hạt ngô được cho vào cối giã mịn.

Sau khi ngô đã giã mịn, công đoạn tiếp theo là chế biến sắn. Sắn là loại lương thực phổ biến ở khu vực miền núi Minh Hóa, Quảng Bình. Củ sắn tươi sau khi thu hoạch được nạo vỏ và rửa thật sạch bằng nước muối cho bớt chất nhựa. Sắn sau khi ráo nước được bào nhuyễn bằng bàn nạo, sau đó được bọc trong một khăn vải và vắt cho kiệt nước.

Sắn được bào nhuyễn, sau đó bọc vào vải và vắt cho đến khi kiệt nước.

Công đoạn chuẩn bị nguyên liệu chính cho món cơm Pồi thường tốn rất nhiều thời gian, đặc biệt đối với các gia đình có đông thành viên và phải làm cơm Pồi với số lượng lớn.

Đâm Pồi (giã nhuyễn bột ngô và sắn)

Sau khi hai nguyên liệu chính của món cơm Pồi đã chuẩn bị xong, thường tốn khoảng một đến hai giờ đầu tiên của quá trình làm món ăn, giai đoạn tiếp theo và cũng là giai đoạn quan trọng nhất yêu cầu nhiều thời gian, công sức, và kỹ thuật nhất là đâm Pồi, hay còn gọi là “tâm Pồi” trong tiếng Nguồn. Món cơm Pồi có ngon hay không, có sánh dẻo và quyện vị hay không chính là ở công đoạn đâm Pồi này. Giã càng nhuyễn cơm càng ngon.

Công đoạn đâm Pồi thường được thực hiện bởi hai người cùng lúc để giảm bớt thời gian. Lạ thay, đâm Pồi vất vả đến thế nhưng chủ yếu được thực hiện bởi người phụ nữ, người mẹ, hay người vợ trong nhà. Giữa màn đêm đầy sương tại vùng núi Minh Hóa, Quảng Bình, tiếng giã chày vang vọng, con người nơi đây vẫn miệt mài cũng chỉ để lấp đầy chiếc bụng rỗng sau một ngày lao động vất vả trên những ngọn đồi cao hay trên triền núi.

Cơm Poi có ngon hay không, có dẻo và thơm hay không đều phụ thuộc vào công đoạn giã nhuyễn bộ ngô và sắn. Hỗn hợp càng mịn thì thành phẩm càng ngon.

Hấp cơm Pồi

Bột ngô và sắn sau khi giã nhuyễn được nén vào chõ đồ, một dạng xửng hấp được làm từ gỗ cây vả để giữ được hương vị của Pồi. Mo chuối được quấn thật kín quanh miệng chõ để giữ nhiệt bên trong cho cơm mau chín. Chõ đồ sau đó được bắc lên một nồi nước sôi hấp cách thủy trong vòng một giờ đến khi hương thơm tỏa ra ngào ngạt.

Và cứ thế, cho đến khi hương thơm nồng nàn của cơm Pồi lan tỏa khắp các gian phòng, len lỏi qua các con đường làng ngõ xóm, người Nguồn biết đã đến giờ nạp lại năng lượng cũng như thưởng thức hương vị truyền thống đã được truyền qua biết bao nhiêu thế hệ.

Lưu ý trong quá trình làm cơm Pồi

Trong quá trình chế biến cơm Pồi, người làm cần lưu ý chọn nguyên liệu tươi ngon nhất để đảm bảo chất lượng và hương vị của món ăn này.

Ngô và sắn phải là những quả và củ tươi, được thu hoạch từ những vụ gần nhất. Từng hạt ngô phải được lựa chọn kỹ càng, tuyệt đối không để lại hạt lép hay hạt hư. Sắn cũng phải được lựa từ những phần ngon, rửa cho thật sạch chất nhớt còn bám xung quanh, sau đó vắt cho đến khi chỉ còn bã. Tuyệt đối không để lại nước còn trong thịt sắn nếu không bột sắn sau khi giã sẽ không mịn không thể quyện lẫn vào ngô.

Đâm Pồi là công đoạn quan trọng nhất. Do đó, tốt nhất nên có đủ hai người thực hiện công đoạn này để đảm bảo thành phẩm được mịn và có nhiều hương vị nhất.

Quá trình hấp cơm Pồi cũng cần được chú ý. Hấp cơm Pồi mà chõ đồ không được buộc kín bằng lá chuối thì thời gian chín sẽ lâu hơn. Không nên hấp quá lâu hay quá nhanh mà phải chờ cho toàn bộ phần cơm trong chõ chín đều, không bị cháy hay nhão.

Như vậy, món cơm Pồi sau khi ra lò mới đạt được hương vị thơm ngon nhất đúng vị truyền thống của chính tay người Nguồn tại Minh Hóa làm ra.

Thưởng thức cơm Pồi và giá trị truyền thống

Cơm Pồi thường được dùng với canh rau rừng nấu với các loại cá, ốc. Ngoài ra, cơm Pồi cũng có thể ăn kèm với muối ớt lá chanh đâm nhuyễn để tăng thêm hương vị.

Trong bữa cơm gia đình, đặc biệt đối với những bữa ăn sum họp nhiều thế hệ có cả ông bà, cha mẹ, người ta thường tự tách những khối cơm Pồi ra, nắm thành những viên nhỏ rồi mời nhau thể hiện tình cảm và để bắt đầu những cuộc trò chuyện thân mật cuối ngày.

Cơm Pồi thực sự là một đặc sản thuần khiết của núi rừng Minh Hóa, Quảng Bình. Món ăn này không chỉ phản ánh nghệ thuật nấu ăn công phu có từ lâu đời của người Nguồn mà còn là giá trị văn hóa truyền thống thấm đượm tình cảm gia đình.

Du khách cùng nhau xem quy trình làm cơm Pồi ngay tại nhà của người dân tại huyện Minh Hóa.

Cơm Pồi xuất hiện trong ca dao người Nguồn

Hình ảnh ăn Pồi - đâm Pồi có lẽ đã gắn liền với đời sống đồng bào người Nguồn qua rất nhiều thế hệ, đến nỗi món ăn đơn sơ mộc mạc nhưng tràn đầy hương vị này đã xuất hiện trong những câu ca dao chan chứa tình yêu dành cho con người nơi đây.

Một trong những câu ca dao phổ biến nhất của người Nguồn về món cơm Pồi là:

Mặt trời đã gác động ngồi

Đi đâu cũng nhớ cơm Pồi, rau khoai.

Câu ca dao trên ngầm nói người con gái Nguồn thường là người làm ra món cơm Pồi trong mỗi bữa ăn gia đình. Người con trai Nguồn nếu muốn được ăn món cơm Pồi nóng hổi mỗi tối khi trở về nhà thì phải là người đã có vợ. Qua đó, hình ảnh ăn Pồi - đâm Pồi đã vượt ra ngoài phạm vi giá trị văn hóa ẩm thực để gắn liền với giá trị tình cảm trai gái và gia đình.

Các câu ca dao khác cũng nhắc đến cơm Pồi:

Trông cho mau đến mùa Pồi

Nhớ con ốc vặn đang ngồi trên mâm.

Và

Mặt trời đã gác động ngồi

Đi đâu cũng nhớ cơm Pồi, rau khoai.

Lên Minh Hóa ăn cơm Pồi cùng Oxalis

Có thể nói cơm Pồi là một món ăn không thể bỏ lỡ khi bất cứ ai đặt chân đến vùng đất núi rừng Minh Hóa, Quảng Bình. Oxalis Adventure hân hạnh được đồng hành cùng đồng bào người Nguồn tại Minh Hóa để quảng bá hình ảnh món cơm Pồi cho du khách trong nước và quốc tế nhằm đưa món ăn chứa đựng bản sắc dân tộc này đến với nhiều người hơn nữa.

Trong các tour du lịch mạo hiểm của Oxalis Adventure, có 5 tour du khách có thể trải nghiệm món cơm Pồi như một phần của hành trình tour ngay tại nhà của người dân địa phương làng Tân Hóa thuộc huyện Minh Hóa, Quảng Bình. Các tour này bao gồm:

• Tour Chinh Phục Hang Tiên - HT2
• Tour Thám Hiểm Hang Tiên - HT3
• Tour Thử Sức Tú Làn - TL2
• Tour Khám Phá Tú Làn - TL3
• Tour Thám Hiểm Tú Làn - TL4

Thưởng thức một bữa ăn ngon với món cơm Pồi làm tâm điểm sau một ngày dài trekking là hoạt động rất được yêu thích của nhiều khách du lịch.

Nếu như món cơm Pồi có thể làm cho khẩu vị của bạn bừng tỉnh và chiếc bụng trở nên cồn cào, đồng thời nếu bạn là một nhà thám hiểm thực thụ thích cảm giác phiêu lưu khi băng qua những cánh rừng, lội qua những con suối hay khám phá những hang động độc đáo tại Minh Hóa, Quảng Bình, các tour thám hiểm của Oxalis Adventure dành cho bạn.

Hãy tham khảo các tour du lịch trên, đồng hành cùng Oxalis tìm chuyến du lịch thám hiểm phù hợp nhất và cho mình cơ hội nếm thử cơm Pồi - hương vị chắc hẳn sẽ đọng lại trong tâm trí bạn bền lâu như trải nghiệm của từng chuyến phiêu lưu.

The Oxalis Experience.