Tìm hiểu lịch sử Bản Đoòng trong chuyến Thám Hiểm Sơn Đoòng

Vùng đất xưa của người Arem

Khu vực Đoòng, Hang Én, Rục (bản 39) hay Bản Ban trước đây khu vực sinh sống du mục của tộc người Arem, một tộc người được xếp vào nhóm thuộc dân tộc Chứt. Người Arem trước đây di chuyển khắp những cánh rừng (thuộc Vườn Quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng ngày nay) để kiếm sống, cuộc sống của họ chủ yếu bằng săn bắn và hái lượm. Họ không có nhà cố định mà thường sống trong các hang đá và bắt những con chim én đậu trước các miệng hang làm thức ăn. Trước những năm 2000, vào dịp tháng 6 hàng năm, người Arem dùng dây mây bện với dây rừng móc vào vách đá để bắt én.

Những người Arem được bộ đội phát hiện ra từ những năm 1956 trong thời kỳ chiến tranh, lúc này họ đang đứng bên bờ vực của sự diệt vong, với số lượng chỉ còn 18 người. Thời điểm đó, người Arem đã và đang sống một cuộc sống hết sức nguyên thủy như sống trong hang, mặc quần áo được làm từ vỏ cây, đồ ăn, thức uống chủ yếu từ săn bắt, hái lượm và không qua đun nấu.

Người Arem ngày nay sống chủ yếu ở khu vực Bản 39 và Bản Ban ngay trung tâm của xã Tân Trạch, huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình. Ngày nay người Arem đã phát triển thành 85 hộ với 332 người, họ sống định cư và cuộc sống chủ yếu dựa vào chăn nuôi và làm nương rẫy.

Bản Đoòng là bản làng duy nhất sống giữa vùng lõi VQG Phong Nha - Kẻ Bàng.

Sự hình thành Bản Đoòng Quảng Bình của người Bru Vân Kiều

Bru-Vân Kiều là một trong 3 dân tộc bản địa cư trú ở miền núi Quảng Bình, Quảng Trị và Thừa Thiên Huế. Xưa kia người Bru-Vân Kiều đã từng sinh tụ ở miền Trung Lào, sau do những biến động lịch sử họ phải di cư đến nơi khác, một bộ phận đi theo hướng phía tây bắc sang Thái Lan, một bộ phận đi về hướng đông tập trung sinh sống tại khu vực tây Quảng Trị, họ dựng làng ở xung quanh hòn núi Viên Kiều, về sau gọi là người Vân Kiều.

Bản Đoòng được ông Nguyễn Soái Trắc (sinh năm 1949) và vợ là bà Hồ Thị Vai (người Bru Vân Kiều) khai khẩn năm 1992, chính vì vậy đây được xem là năm thành lập Bản Đoòng. Khu vực được chọn để dựng bản là 1 gò đất cao nằm bên cạnh suối Rào Thương và được bao bọc bởi cánh rừng nguyên sinh ở Hung Đoòng. Với vai trò tiên phong trong việc khai khẩn cộng với uy tín của mình, ông Trắc được tôn thành trưởng bản Bản Đoòng.

Bố Toà và Mệ Toà: Hai vợ chồng Trưởng bản.

Trước đây gia đình Trưởng bản sinh sống tại xã Trường Sơn, thuộc huyện Quảng Ninh, tỉnh Quảng Bình, năm đó bản của ông bị trận lũ lớn quét sạch nhà cửa. Ông Trắc cùng 5 người Bru Vân Kiều khác trong bản quyết định di cư đến khu vực Đoòng (thuộc xã Tân Trạch, huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình) để sinh sống. Vì vị trí Bản Đoòng nằm sâu trong vùng lõi Vườn Quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng, trước đây khi đường Hồ Chí Minh nhánh tây được xây dựng thì những người dân tộc ở Bản Đoòng phải đi bộ mấy ngày đường mới ra được khu vực Phong Nha để mua những vật dụng cần thiết. Đó cũng là cách đi đến Bản Đoòng duy nhất từ Phong Nha. Do đó cuộc sống của người dân Bản Đoòng rất biệt lập và tự cung tự cấp.

Năm 2003, đường Hồ Chí Minh nhánh tây được cải tạo và xây dựng, từ đây người dân có thể đi xe máy hoặc ô tô khoảng 40km từ Phong Nha vào KM35 trên đường Hồ Chí Minh, sau đó đi bộ 4km qua 3 con dốc (Ba Giàn) thì sẽ tới được Bản Đoòng. Nhờ sự cải tạo này mà cách đến Bản Đoòng ngày nay cũng trở nên dễ dàng hơn nhiều.

Năm 2001, Vườn Quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng được thành lập và khu vực Bản Đoòng nằm trong khu vực rừng nguyên sinh được bảo vệ nghiêm ngặt. Người dân bản được chính quyền vận động ra khu vực đồng bằng để sinh sống, tuy nhiên với truyền thống nhiều đời sinh sống với rừng núi nên người dân bản quyết định ở lâu dài tại đây.

Bản Đoòng - Quảng Bình ngày nay

Dân số Bản Đoòng hiện là 52 nhân khẩu, gồm tổng cộng 12 hộ. Cuộc sống của người dân chủ yếu là làm rẫy trong khu vực được Ban Quản Lý Vườn khoanh vùng, họ có thể nuôi trâu bò, lợn gà…để bán cho thương lái miền xuôi.

Trưởng Bản Đoòng là ông Trắc, thường được mọi người gọi bằng tên thân mật là Bọ Tòa (Tòa là tên của người con trai đầu của ông bà, dân bản thường không gọi tên thật của những người lớn tuổi và gọi bằng tên người con đầu của họ). Đây cũng được xem là người sáng lập Bản Đoòng vào năm 1992.

Ngày nay, Bản Đoòng có điện năng lượng mặt trời và chủ yếu có điện vào những ngày có nắng. Bản cũng có mạng điện thoại di động do hãng Viettel đầu tư từ năm 2021.

Về thời tiết và khí hậu nơi đây, vì nằm biệt lập giữa cánh rừng nguyên sinh thuộc vùng lõi của Vườn Quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng, cho nên khí hậu tại bản Đoòng cũng mang những nét đặc trưng của khí hậu Vườn Quốc gia Phong Nha Kẻ Bàng. Bốn mùa trong năm Xuân Hạ Thu Đông rõ rệt. Đặc biệt, vì nằm cách biên giới nước bạn Lào chỉ khoảng 25km đường chim bay, nên thời tiết và khí hậu Bản Đoòng đôi khi cũng sẽ bị ảnh hưởng bởi thời tiết nước bạn Lào. Mặc dù điều kiện thời tiết có thể nói là có đôi chút khắc nghiệt nhưng người dân Bản Đoòng khẳng định đây là nơi địa lợi và nhân hòa để sinh sống. Chính vì thế mà khu vực này được người dân Bru-Vân kiều lựa chọn để thành lập bản và đã định cư cố định ở đây từ những năm 1990.

Người dân bản sinh sống sạch sẽ, họ cũng chú ý đến công tác vệ sinh và môi trường, năm 2007, đại sứ Ý tại Việt Nam là bà Cecilia Piccioni sau chuyến thám hiểm Sơn Đoòng, đã vận động bạn bè và cùng với Oxalis xây dựng cho các hộ những nhà vệ sinh tự hoại để người dân Bản Đoòng sử dụng. Những nhà vệ sinh này được sử dụng rất hiệu quả sau nhiều năm. Ngoài ra, từ năm 2014 Oxalis đã đầu tư cho người dân nơi đây hệ thống dẫn nước sạch từ suối đầu nguồn về để sinh hoạt. Cuộc sống của người dân Bản Đoòng ngày nay cơ bản ổn định và đủ sống.

Toàn cảnh Bản Đoòng ở giữa đại ngàn.

Hoạt động du lịch

Từ năm 2011, Oxalis Adventure mở tour du lịch khám phá Hang Én và từ 2013 là tour du lịch thám hiểm hang Sơn Đoòng. Lộ trình của 2 tour này đều có điểm dừng chân ăn trưa tại Bản Đoòng, Oxalis sử dụng 3 hộ dân để làm trạm nghỉ chân cho khách và các hộ dân này được luân phiên sử dụng để bảo đảm công bằng. Hàng tháng, Oxalis chi trả cho mỗi hộ là 1,5 triệu đồng tiền sử dụng địa điểm để đầu bếp nấu ăn trưa cho khách. Nhiều năm trước đã có một vài người dân trong Bản Đoòng tham gia vào hoạt động gùi đồ cho khách du lịch (porter) trong tour Oxalis đến Sơn Đoòng, tuy nhiên sau một thời gian họ cảm thấy chưa phù hợp với môi trường làm việc nên xin thôi việc, đồng thời họ cung cấp địa điểm để tour Oxalis vào nghỉ ngơi ăn trưa tại nhà của họ.

Du khách sẽ được dừng chân để khám phá Bản Đoòng và ăn trưa tại đây.

Các tour của Oxalis ngày nay trở thành một phần không thể thiếu trong cuộc sống của dân bản, những vị khách từ khắp nơi trên thế giới cũng trở thành những người bạn thân thiết của người dân nơi đây. Ngoài các hoạt động du lịch thì Oxalis thường xuyên có các hoạt động hỗ trợ cho những gia đình khó khăn, ốm đau hay các tình huống khẩn cấp như cứu trợ lũ lụt, cung ứng thực phẩm mùa giáp hạt, cấp học bổng hằng năm cho toàn bộ học sinh trong bản....

Quỹ Oxalis Foundation thường xuyên có hoạt động hỗ trợ cho người dân bản.

Mặc dù có sự tác động của du lịch trong hơn 10 năm qua, tuy nhiên người Bru Vân Kiều ở Bản Đoòng vẫn giữ được nét văn hoá và những phong tục tập quán riêng của họ. Trẻ em Bản Đoòng lễ phép chào khách du lịch bằng những nụ cười thân thiện khi gặp, đặc biệt là trẻ con và người lớn không bao giờ xin tiền hay chèo kéo khách mỗi khi đoàn đi qua bản. Vì vậy, những trải nghiệm ở Bản Đoòng luôn là điểm nhấn đặc biệt trong hành trình chinh phục hang Sơn Đoòng, hang động lớn nhất thế giới. Du khách cũng được hướng dẫn viên dẫn đoàn yêu cầu không cho trẻ con nơi đây kẹo bánh hay tiền, tránh tạo thói quen xấu cho chúng.

Bản Đoòng là điểm nhấn đặc biệt trong tour thám hiểm Sơn Đoòng và khám phá Hang Én.

Trường học Bản Đoòng

Trường học Bản Đoòng được thành lập vào năm 2008-2009. Nằm trong một ngôi làng giữa rừng già, khi mới đầu thành lập, trường phải mượn nhà dân để dạy học với chương trình xóa mù chữ cho đối tượng học là người lớn, độ tuổi từ 18-40. Từ năm 2010 điểm trường Bản Đoòng chính thức được dạy với chương trình phổ thông từ lớp 1 đến lớp 9. Hè năm 2013, UBND xã Tân Trạch đã giúp đỡ, thực hiện 1 phòng học tạm bằng gỗ, mái lợp lá cọ. Đến năm 2015, ngôi trường đã bị hỏng hết mái không thể tiếp tục dạy học được nữa.

Xây dựng trường điểm Bản Đoòng.

Năm 2015, Oxalis Adventure đã đầu tư và xây dựng ngôi trường kiên cố hơn trên nền cũ cho thầy và trò Bản Đoòng. Trường có 3 phòng, trong đó có 2 phòng học và 1 phòng ở của giáo viên. Ngôi trường gần như bị sập hoàn toàn trong trận lũ tháng 10/2020, toàn bộ học sinh và thầy giáo Bản Đoòng lại tiếp tục mượn nhà dân để tiếp tục công việc dạy và học.

Năm 2021, theo đề nghị từ chính quyền địa phương và nhà trường, Quỹ Hỗ trợ Cộng đồng Chua Me Đất - Oxalis Foundation đã huy động và vận động các nguồn lực để tiến hành đầu tư xây dựng mới trường học Bản Đoòng để các cháu có chổ học tập ổn định. Đồng thời, ngôi trường học này cũng là nơi trú, tránh bão lụt cho người dân Bản Đoòng khi mùa bão lụt đến.

Trường được xây dựng ở vị trí cao ráo, bảo đảm an toàn chống ngập lũ, với diện tích sàn là 150m2. Ngôi trường có 2 tầng, 6 phòng, trong đó có 4 phòng học và 2 phòng dành cho giáo viên; Được xây dựng thiết kế lắp đặt dạng khung thép cứng chịu lực, mái lợp tôn, trên lợp thêm lá cọ, tường ốp tôn xốp giả gỗ giúp tránh nóng và tạo cảm giác thân thiện với môi trường …

Ngày nay, điểm trường Bản Đoòng có 4 giáo viên và 18 học sinh từ lớp 1 đến lớp 8 đang theo học. Hàng Năm, Oxalis Foundation trao tặng tất cả học sinh trong bản mỗi cháu một suất học bổng trị giá 1 triệu đồng.

Trẻ em Bản Đoòng ngày nay đã có nơi mái trường êm ấm để yên tâm học tập.

The Oxalis Experience.